Υπάρχουν διάφορα θεωρητικά μοντέλα για τη μελέτη της συμπεριφοράς του προπονητή. Ένα από τα σημαντικότερα στο χώρο της αθλητικής ψυχολογίας είναι το μοντέλο ηγεσίας του Chelladurai. Το πολυ-μεταβλητό μοντέλο ηγεσίας του Chelladurai (1978, 1990, 1993) εξετάζει συμπεριφορές του προπονητή και θεωρείται το πιο διαδεδομένο θεωρητικό μοντέλο στην αθλητική βιβλιογραφία. Γενικότερα, το μοντέλο εξηγεί, ότι τα χαρακτηριστικά κάποιας κατάστασης ή περίστασης, τα χαρακτηριστικά του προπονητή ή των αθλητών, μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του προπονητή και σαν αποτέλεσμα αυτός να επηρεάσει την ευχαρίστηση και την απόδοση των αθλητών και αθλητριών του. Το μοντέλο χωρίζει τη συμπεριφορά του προπονητή σε 3 διαστάσεις: Η πρώτη διάσταση παρουσιάζει τη συμπεριφορά του προπονητή που βασίζεται στην κατάσταση ή περίσταση, η δεύτερη τη συμπεριφορά που προτιμάται από τους αθλητές ή την ομάδα, και η τρίτη την πραγματική συμπεριφορά του προπονητή. Στο μοντέλο τα χαρακτηριστικά του αθλητή, όπως είναι η ηλικία και το φύλο, μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο αθλητής τη συμπεριφορά του προπονητή του. Για παράδειγμα διαφορετικά αντιλαμβάνεται μια συμπεριφορά ένα δεκάχρονος αθλητής και διαφορετικά ένας επαγγελματίας ποδοσφαιριστής.
Η συμπεριφορά που χρειάζεται να παρουσιάσει ο προπονητής, επηρεάζεται από τη φύση και τις απαιτήσεις της κατάστασης και τέλος η πραγματική συμπεριφορά του προπονητή επηρεάζεται από την προσωπικότητά του, την ηλικία, το φύλο και τις ικανότητές του αλλά και από την ίδια την κατάσταση. Ο Chelladurai αναφέρει, ότι η συμπεριφορά του προπονητή, όταν συμπίπτει με τις προτιμήσεις των αθλητών για την αντιμετώπιση κάποιας κατάστασης, τότε ο αθλητής ή η ομάδα θα έχουν τη μέγιστη ικανοποίηση και απόδοση. Η παρατήρηση και αξιολόγηση της συμπεριφοράς του προπονητή είναι μια πολύπλοκη διαδικασία. Εντούτοις στη βιβλιογραφία υπάρχουν διάφορα ερωτηματολόγια που μπορούν να μας δείξουν με αξιόπιστο τρόπο κάποια σημάδια για το πώς οι αθλητές αντιλαμβάνονται τη συμπεριφορά του προπονητή τους. Πως μπορεί ένας προπονητής να αξιολογήσει τον εαυτό του; Πως μπορούν οι αθλητές να αξιολογήσουν τον προπονητή τους; Ένα σύντομο και αξιόπιστο ερωτηματολόγιο είναι το Coaching Behaviour Questionnaire- CBQ (Kenow και Williams, 1992, 1993). Οι ψυχομετρικές ιδιότητες που αναφέρονται στην προσαρμογή του ερωτηματολογίου στην ελληνική γλώσσα από τους Ζουρμπάνος και συνεργάτες (Zourbanos et al., 2006; 2007; 2010) σε διάφορες έρευνες υποστηρίζουν την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της κλίμακας.
Πότε μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε και πως; Πιο συγκεκριμένα, μπορείτε να ζητήσετε από τους παίκτες (καλύτερα κάποιος άλλος και όχι ο προπονητής) να αξιολογήσουν τη συμπεριφορά του προπονητή τους κατά τη διάρκεια της προπόνησης και του αγώνα. Αυτό μπορεί να γίνει πριν την έναρξη κάποιας προπόνησης. Η κλίμακα αποτελείται από 13 ερωτήσεις που αξιολογούν την υποστηρικτική συμπεριφορά (8 ερωτήσεις, π.χ. «Όταν το χρειάζομαι, ο τόνος της φωνής του προπονητή μου είναι καταπραϋντικός και καθησυχαστικός», «Ο προπονητής μου ελέγχει τα συναισθήματά του/της αποτελεσματικά κατά τη διάρκεια του αγώνα»), και την αρνητική συμπεριφορά (7 θέματα, π.χ. «Η συμπεριφορά του προπονητή αποσπά την προσοχή μου κατά τη διάρκεια του αγώνα», «Η συμπεριφορά του προπονητή μου κατά τη διάρκεια του αγώνα με κάνει να αισθάνομαι σφικτός/η και να είμαι σε ένταση»). Τέλος, η κλίμακα χρησιμοποιεί κλίμακα τύπου Likert, όπου κυμαίνεται από 1 = Διαφωνώ απόλυτα έως 4 = Συμφωνώ απόλυτα.
Οι ψυχομετρικές ιδιότητες που αναφέρθηκαν από τους Williams et al. (2003) υποστηρίζουν την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της κλίμακας.
Περισσότερες λεπτομέρειες για τη χρήση της κλίμακας θα ακολουθήσουν στο 2ο μέρος.
Zourbanos, N., Hatzigeorgiadis, A., Goudas, M., Papaioannou, A., Chroni, S., & Theodorakis, Y. (2011). The social side of self-talk: Relationships between perceptions of support received from the coach and athletes’ self-talk. Psychology of Sport and Exercise, 12, 407-41.
Zourbanos, N., Hatzigeorgiadis, A., Tsiakaras, N., Chroni, S., & Theodorakis, Y. (2010). A multi-method examination of the relationship between coaching behavior and athletes’ inherent self-talk. Journal of Sport and Exercise Psychology, 32, 764-785
